مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
سال بیست و دوم شماره 9 (پیاپی 176، آذر 1402)

خودکشی یک بحران فردی است که به یک بحران خانوادگی، اجتماعی، و در برخی موارد حتی به یک بحران ملی و یا بین الملی، می انجامد [1]. مطالعات موجود نشان می دهند که تنها گونه انسان است که دست به خود کشی می زند و تا کنون هیچ گونه دیگری مانند انسان، خودکشی نکرده است [2]. بنابراین، خودکشی یک جنبه فلسفی از زندگی انسان است که نیاز به شناخت دقیق و پیشگیری برنامه ریزی شده دارد. از این رو، قصد داریم تا در یک مجموعه به هم پیوسته از مقالات سردبیری، نه تنها نسبت به شناخت دقیق تر از این پدیده تلاش نماییم، بلکه بهترین رهیافت های مقابله با آن را نیز تشریح کنیم.
شواهد موجود نشان می دهند که چنانچه فردی از عهده مشکلات خود چه در بعد جسمی، چه در بعد روانی و چه در ابعاد دیگری نظیر ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، مانند: اتفاقات ناخوشایند در کودکی، از دست دادن عزیزان، برقراری رابطه با دیگران، ازدواج، تحصیل، شغل و غیره بر نیاید، ممکن است افکار خودکشی در وی، پدیدار گردد [3]. البته این نکته به آن معنی نیست که هر کس با مشکلی برخوردار کرد که نتوانست آن را حل کند، ضرورتا افکار خودکشی در وی پدیدار می شود. بلکه، عوامل متعدد ژنتیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، در این زمینه اثرگذار است.
برای نمونه، برخی افراد از نظر ژنتیکی احتمال ابتلاء بیشتری به افسردگی و استرس دارند و افسردگی و استرس می توانند در برخی مواقع، پیش زمینه پدید آمدن افکار خودکشی باشند [4]. همچنین، برخی مذاهب و فرهنگ ها مانند اسلام، نگرش سخت گیرانه و در عین حال بسیار عاقلانه ای نسبت به وقوع رفتار خودکشی دارند. بنابراین، خودکشی در جوامع اسلامی نسبت به سایر جوامع، از میزان های بسیار پایین تری برخوردار است. این در حالی است که برخی مذاهب و فرهنگ های دیگر، مانند بودیسم، نگرش باز و غیر عاقلانه ای را نسبت به خودکشی داشته و رخ دادن آن را در برخی مواقع و شرایط، جایز می دانند [5].
چنانچه افکار خودکشی در فرد پدیدار گردد و واکنش مقابله ای موثری با این افکار از طرف فرد رخ ندهد، مانند این که فرد در گرفتن کمک از افراد دارای صلاحیت، اقدام نکند، آن وقت این افکار ممکن است کم کم به شکل گیری برنامه ای برای انجام خودکشی بیانجامد. در این مرحله، فرد به این نکته فکر خواهد کرد که چگونه و کجا می تواند جان خود را بگیرد و آماده طراحی برنامه ای برای خودکشی خود، خواهد شد [3].
در این مرحله نیز، مسایل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی متعددی می توانند نقش مثبت و یا منفی خود را ایفاء کنند. نقش مثبت به این معنی که فرد را از چنین طرحی منصرف نمایند و نقش منفی به این که معنی وی را به انجام این کار، ترغیب نمایند. برای مثال، اخباری که در رسانه ها پیرامون یک مورد خودکشی منتشر می گردند، اگر مطابق با دستورالعمل های انتشار اخبار خودکشی به رشته تحریر در نیامده باشند، آن وقت می توانند جزییات یک مورد خودکشی را با دقت شرح دهند و یا اینکه خودکشی فرد را موجه جلوه داده و با بزرگ نمایی، به نوعی انجام چنین عملی را توجیه نمایند [6].
نشر این اخبار و همچنین تایید فرهنگی خودکشی، به خصوص تایید فرهنگی برخی از روش های خاص مانند خودسوزی، بدون شک به فردی که افکار خودکشی دارد، کمک می نماید تا طرحی نسبتا دقیق و واقعی برای کشتن خود، پایه ریزی نماید. اگر همزمان راه کارهای مقابله با این برنامه ریزی به مرحله اجرا در نیاید، آن وقت، فرد خودکشی گرا وارد مراحل خطرناک تری می گردد که در سخن سردبیری شماره بعد، به آن ها اشاره خواهیم نمود.

خودکشی یکی از علل مرگ و میر در سراسر دنیا است که موجب تاثیر بلند مدت بر خانواده، اجتماع و اقتصاد می شود. پژوهش حاضر با هدف تعیین رفتار خودکشی در اقدام کنندگان به خودکشی بر اساس افسردگی با میانجی گری تعلق پذیری خنثی و ادراک سربار بودن انجام شد.

پژوهش حاضر توصیفی و از نوع همبستگی است. تعداد 365 نفر بیمار اقدام کننده به خودکشی و بستری شده در بیمارستان بهارلو تهران در سال 1401 به طریق نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. ابزارهای مورد استفاده پرسش نامه های افسردگی Beck-دو (II-Beck depression inventory; BDI)، نیازهای بین فردی (Interpersonal needs questionnaire; INQ) (تعلق پذیری خنثی و ادراک سربار بودن) و رفتار خودکشی-نسخه تجدید نظر شده (Suicide behaviors questionnaire-revised; SBQ-R) بودند. از روش Sobel جهت آزمودن فرضیه های میانجی و از الگویابی معادلات ساختاری جهت ارزیابی مدل پیشنهادی استفاده شد.

یافته های آماری نشان داد بین نمره افسردگی و رفتار خودکشی (314/0=r، 001/0P<)، تعلق پذیری خنثی و رفتار خودکشی (395/0=r، 001/0P<) و ادراک سربار بودن و رفتار خودکشی (410/0=r، 001/0P<) ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. شاخص های برازش مدل، مسیر افسردگی به رفتار خودکشی و مسیر افسردگی با میانجی گری تعلق پذیری خنثی و ادراک سربار بودن را تایید کرد که بیانگر برازش مطلوب الگو بود.

نتایج نشان داد افسردگی به طور مستقیم و غیرمستقیم و با میانجی گری تعلق پذیری خنثی و ادراک سربار بودن در رفتار خودکشی نقش دارد. بنابراین، تشخیص، شناسایی و درمان افراد مبتلا به افسردگی و بررسی نیازهای بین فردی در پیش گیری و کاهش رفتار خودکشی موثر خواهد بود.

میگرن دومین اختلال عصبی همراه با درد عمیق بوده و طیف وسیعی از مشکلات را برای افراد مبتلا و اطرافیان آن ها به وجود می آورد. لذا هدف از این پژوهش مدل یابی علی ادراک درد در مبتلایان به میگرن بر اساس عدم تحمل پریشانی با نقش میانجی ترس از پیشرفت بیماری بود.

پژوهش حاضر از نوع توصیفی است و جامعه آماری شامل کلیه افراد دارای میگرن مراجعه کننده به کلینیک ها و مطب متخصصان اعصاب شهر مشهد در سال 1401 بودند که تعداد 200 نفر از مراجعه کنندگان به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و به پرسش نامه های تحمل پریشانی هیجانی Simons و Gaher، ادراک درد Melzack و ترس از پیشرفت بیماری Herschbach و همکاران پاسخ دادند. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شد.

نتایج نشان داد که نمره ادراک درد با نمره ترس از پیشرفت بیماری (470/0=r، 01/0>P) ارتباط مثبت و معنی دار و با نمره تحمل پریشانی (425/0-=r، 01/0>P) ارتباط منفی و معنی دار دارد. هم چنین، عدم پریشانی عاطفی با تاثیر بر ترس از پیشرفت بیماری به طور غیرمستقیم نیز با ادراک درد ارتباط داشت.

یافته ها نشان داد ترس از پیشرفت بیماری نقش میانجی بین عدم تحمل پریشانی و ادراک درد در مبتلایان به بیماری میگرن دارد. روان شناسان و متخصصان با در نظر داشتن ارتباط ادراک درد و عدم تحمل پریشانی و ترس از پیشرفت بیماری در میگرن می توانند از بهبود این عوامل استفاده کنند تا تاثیر سایر روش ها برای درمان میگرن را افزایش دهند.

سلول های بنیادی اسپرماتوگونیال (Spermatogonia stem cells; SSCs) می توانند سلول های بنیادی شبه جنینی (Eembryonic stem-like; ES-Like) را تولید کنند که هر دو دارای پتانسیل سلول های بنیادی پرتوان می باشند. ژن ZBTB16 (Zinc Finger and BTB Domain Containing 16) عملکردهای مختلفی در مسیر سیگنالینگ، تنظیم تمایز و رشد سلولی دارد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی مسیرهای سیگنالینگ مرتبط با ژن ZBTB16 با روش های بیوانفورماتیک و بررسی میزان بیان این ژن در SSCs و ES-Like می باشد.

در این مطالعه آزمایشگاهی، ابتدا 100 ژن دارای ارتباط و اتصال با ZBTB16 از پایگاه پروتیینی استخراج و توسط نرم افزارهای مرتبط آنالیز شدند. در ادامه، سلول های ES-Like از SSCs بیضه موش استخراج و کشت داده شدند. سپس با انجام رنگ آمیزی ایمونوسیتوشیمی و ایمونوهیستوشیمی بیان ZBTB16 در سلول های ES-Like و SSCs بررسی شد.

نتایج نشان داد که بیان ZBTB16 در جمعیت تمایز نیافته SSCs و ES-Like به وضوح دیده می شود. هم چنین، بیان شد که در صورت حذف ZBTB16 از شبکه ژنی می توان در برخی از مسیرهای سیگنالینگ نامطلوب اختلال ایجاد کرد، زیرا ZBTB16 به عنوان یک فاکتور رونویسی خاص در غنی کردن مسیرهای خاصی دخالت دارد.

یافته های تجربی می توانند از آنالیز رشد سلول های اسپرماتوگونیال در in vivo و in vitro حمایت کنند و روش های بیوانفورماتیک با شناسایی عملکردهای بیولوژیکی که ZBTB16 در تنظیم آن ها دخیل می باشد، نشان دادند که برای ضعیف کردن برخی مسیرهای نامطلوب می توان از ZBTB16 به عنوان ژن هدف استفاده نمود.

خشونت خانگی با پیامدهای مخرب سلامتی همراه بوده و می تواند زندگی زناشویی را تحت الشعاع قرار دهد. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی بسته آموزشی مبتنی بر خشونت خانگی بر کاهش سرخوردگی و بی ثباتی زناشویی انجام شد.

این یک مطالعه نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه و پیگیری سه ماهه بود. جامعه آماری شامل تمامی زنان درگیر خشونت خانگی مراجعه کننده به مراکز مشاوره شهر شیراز در سال 1400 بود که بر اساس روش نمونه گیری هدفمند، تعداد 30 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در گروه آزمایش (15 نفر) و گواه (15 نفر) جایگزین شدند. ابزار اندازه گیری پرسش نامه سرخوردگی زناشویی Kayser (1993) و بی ثباتی زناشویی Edward و همکاران (1987) بود. گروه آزمایش 14 جلسه 60 دقیقه ای و به مدت 7 هفته متوالی (هر هفته 2 جلسه) تحت آموزش برنامه مبتنی بر خشونت خانگی قرار گرفت و گروه گواه هیچ مداخله ای دریافت نکرد. تجزیه و تحلیل داده های آماری با استفاده از روش تحلیل واریانس آمیخته صورت گرفت.

نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که بعد از مداخله، اثر بسته آموزشی مبتنی بر خشونت خانگی بر کاهش سرخوردگی (452/580=F، 954/0=η، 001/0P<) و بی ثباتی زناشویی (009/425=F، 938/0=η، 001/0P<) زنان معنی دار بود و این اثرات مثبت در دوره پیگیری پایدار ماند.

مطالعه حاضر نشان داد که بسته آموزشی مبتنی بر خشونت خانگی بر کاهش سرخوردگی و بی ثباتی زناشویی زنان موثر است. بنابراین، استفاده از این رویکرد جهت کاهش مشکلات زناشویی زنان پیشنهاد می گردد.

تجربه متفاوت سوگ بازماندگان افراد جان باخته مبتلا به کرونا، تاثیر آن بر سلامت روانی بازماندگان و شناخت درمان های روان شناختی موثر یکی از چالش های مهم حوزه بهداشت و سلامت است. هدف پژوهش حاضر، مقایسه اثربخشی درمان متمرکز بر شفقت و معنادرمانی بر امید به زندگی و چشم انداز زمانی خانواده های جان باختگان در اثر ویروس کرونا بود.

این مطالعه از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون بود. جامعه آماری شامل خانواده های جان باختگان در اثر ویروس کرونا شهر شهرکرد در سال 1401 بود. حجم نمونه 45 نفر بود که به صورت هدفمند انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش (هر گروه 15 نفر) و  یک گروه کنترل (15 نفر) گمارده شدند. جهت جمع آوری اطلاعات از پرسش نامه های امید به زندگی Miller و Powers و چشم انداز زمانی Zimbardo و Boyed استفاده شد. گروه های آزمایش درمان متمرکز بر شفقت Gilbert و معنادرمانی  Franklرا در 8 جلسه 90 دقیقه ای دریافت کردند، ولی گروه کنترل مداخله ای دریافت نکرد. داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیره تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج نشان داد که معنادرمانی بر دیدگاه زمانی حال-لذت گرا اثربخش تر است (001/0>P) و بین دو درمان یاد شده در امید به زندگی، دیدگاه زمانی گذشته منفی، دیدگاه زمانی آینده، دیدگاه زمانی متعالی-آینده، دیدگاه زمانی گذشته مثبت و دیدگاه زمانی حال معتقد به سرنوشت تفاوت معناداری وجود ندارد (05/0<P).

با توجه به نتایج پژوهش حاضر، درمان متمرکز بر شفقت و معنادرمانی مداخله های موثری برای افزایش امید به زندگی و تغییر چشم انداز زمانی خانواده های جان باختگان در اثر ویروس کرونا است.

پرفشاری خون یک بیماری مزمن است و مطالعات نشان داده اند که یک سوم مرگ و میرهای ناشی از بیماری های قلبی-عروقی به فشارخون کنترل نشده مربوط می شود. پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی روان درمانی مثبت گرا بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک و بهزیستی روان شناختی زنان مبتلا به پرفشاری خون انجام شد.

پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی با طرح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمامی زنان مبتلا به فشارخون مراجعه کننده به بیمارستان ولیعصر(عج) شهر رشت در سال 1401 بودند که 32 داوطلب واجد شرایط به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسش نامه بهزیستی روان شناختی (Ryff، 1995) و دستگاه فشارسنج بازویی دیجیتالی بود. جهت انجام مداخله، روان درمانی مثبت گرا به مدت 8 جلسه برای گروه آزمایش اجرا شد، در حالی که برای گروه کنترل مداخله ای صورت نگرفت. داده ها با استفاده از آنالیز واریانس دوطرفه با اندازه گیری های مکرر تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج نشان داد که روان درمانی مثبت گرا، به طور معناداری باعث کاهش فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک و افزایش بهزیستی روان شناختی زنان مبتلا به پرفشاری خون شده است، به طوری که این اثربخشی در طول مدت زمان ماندگار بوده است (001/0P<).

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که روان درمانی مثبت گرا بر فشارخون سیستولیک، فشارخون دیاستولیک و بهزیستی روان شناختی زنان مبتلا به پرفشاری خون اثربخش بوده است. بنابراین، مداخله روان درمانی مثبت گرا می تواند در حل مشکلات مربوط به بیماران مبتلا به فشارخون در مراکز مشاوره و بیمارستانی، توسط متخصصین سلامت و پرستاران استفاده گردد.

کتاب هنر، سلامت و بهزیستی: دیدگاهی انتقادی بر پژوهش، سیاست گذاری و عملکرد (Arts, Health and Well-Being: A Critical Perspective on Research, Policy and Practice)، برای اولین بار در سال 2020 میلادی در 83 صحفه و توسط انتشارات راتلیج (Routledge)، به زیور طبع آراسته گردیده است. نویسنده این کتاب، نورما دیکین (Norma Daykin) است. نورما، استاد موسسه پژوهش اجتماعی جدید در دانشگاه تامپر (Tampere University) در فنلاند است که قبل از آن، به افتخار بازنشستگی در رشته هنر در سلامت از دانشگاه غرب انگلستان (University of the West of England)، نایل آمده است. وی، دانشمندی جامعه شناس و در عین حال موسیقی دان است که به خاطر پژوهش هایش در زمینه هنر، سلامت و بهزیستی، شناخته می شود. پژوهش های وی محدوده گسترده از موضوعاتی نظیر، تاثیر طراحی بیمارستان بر سلامت بیمار تا تاثیر هنرهای مشارکتی در سلامت روان را در بر می گیرد.
در مقدمه کتاب آمده است که این کتاب، درصدد شکل دهی درکی انتقادی از پیوند هنر با حوزه های سلامت روان است. از این رو، نویسنده تلاش می کند تا با مرور گسترده شواهد علمی موجود و بهره گیری از مدل ها و دیدگاه های اجتماعی، به هنر و سلامت در قالب جنبش های اجتماعی بنگرد. بنابراین، کتاب بیان گر دیدگاه میان رشته ای است که فهرست جدیدی از پژوهش ها را پیشنهاد می کند که می توانند به آگاهی بخشی از پیشرفت های آتی در حوزه هنر، سلامت و بهزیستی، کمک نمایند.
برای دسترسی به این هدف، نورما کتاب خود را در شش فصل سازماندهی کرده است. در فصل اول کتاب با عنوان مقدمه، وی به محدودیت های پزشکی و چالش های هنری و فرهنگی اشاره می نماید. همچنین، سعی می کند تا سایر فصول کتاب خود را به صورت خلاصه در همین فصل، تشریح نماید. در فصل دوم با عنوان رشته بین المللی هنر، سلامت و بهزیستی، وی سعی می کند تا پیرامون ضرورت ایجاد این رشته و همین طور چالش هایی که در این زمینه وجود دارند، اطلاعات مهمی را به خوانندگان خود منتقل نماید.
در فصل سوم با عنوان پژوهش و شواهد در هنر، سلامت و بهزیستی، نویسنده سعی می کند تا چگونگی دستیابی به پژوهش ها و شواهد علمی در این رشته را، ترسیم نماید. در فصل چهارم با عنوان هنر برای سلامت و بهزیستی اجتماعی، نمونه هایی از مطالعات پژوهشی منتخب، وی به نمونه های بسیار جالبی نظیر آواز خواندن گروهی برای بهزیستی و سلامت و تاثیر آن ها اشاره می کند. در فصل پنجم با عنوان هنر، سلامت و بهزیستی به عنوان یک جنبش اجتماعی، نویسنده به نظریه ی جنبش اجتماعی پرداخته و سلامت را به عنوان یک جنبش اجتماعی معرفی می نماید. همچنین، سعی می کند تا به این سوال پاسخ دهد که آیا هنر و سلامت یک جنبش اجتماعی است؟ بالاخره در فصل ششم با عنوان کار و موضوعات بین بخشی در هنر، سلامت و بهزیستی، نویسنده نه تنها به موضوعات بین بخشی در این رشته اشاره می کند، بلکه سازوکارهای لازم برای کار بین بخشی در این رشته را نیز، مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
آن طور که در مقدمه ی کتاب آمده است، خواندن این کتاب برای دانشجویان جامعه شناسی، انسان شناسی،
روان شناسی، مددکاراجتماعی، پرستاری، روانپزشکی، هنرهای خلاق و نمایشی، بهداشت عمومی و سیاست گذاران و کارشناسان این رشته ها، توصیه می شود. خوشبختانه این کتاب توسط خانم حسینی، آقای میرزایی و اینجانب، به فارسی برگردانده شده است. ترجمه فارسی کتاب، توسط انتشارات فرهامه و در سال 1401 منتشر و روانه بازار کتاب گردیده است.
با توجه به بکر بودن و جوانی این رشته، اینجانب نیز خواندن متن اصلی و یا ترجمه کتاب را به تمامی علاقمندان حوزه بسیار مهم و در حال گسترش هنر، سلامت و بهزیستی توصیه می کنم. لازم به یادآوری است که اگر چه این کتاب یکسال بعد از رخداد جهان گیری کووید-19 نوشته شده است، اما در متن کتاب به این عالم گیری و اثرات مخرب آن، اشاره ای نشده است. با این وجود، همان طورکه معلوم گردید، استفاده از هنر به ویژه در محیط های درمانی چقدر در برخورد جوامع با این جهان گیری، آن هم در شرایط بسیار بغرنج، کمک نموده است. از این رو و در پایان، می خواهم به این نکته بسیار مهم نیز اشاره نمایم که جهان گیری کووید-19، مهر تاییدی بر ضرورت ایجاد این رشته و انجام و پژوهش های علمی دقیق تر پیرامون نقش هنر در سلامت و بهزیستی آحاد جامعه، ایجاد نموده است. این نکته خود، ضرورت خواندن این کتاب را دو چندان می نماید.